Artists International Research - Amsterdam
RED LIGHT - MARIEKEN VERHEYEN
POTATOES - LINDA POLLACK
curator Peter Schoutsen
Het koele licht van een bedrijfshal. Metalen balken, een vide met draadglas. Glanzend blauwe displays hangen van het plafond.
Een metersbreed grafiek prijkt op een muur. Een monitor toont een lopende band met aardappels. Dit is de wereld van het warenhuis,
het kantoor, de fabriek. Dit is het doordeweekse leven, van negen tot vijf, van alledag. Dit zijn de niet aflatende productieprocessen
die ons omringen, bij de gratie waarvan wij bestaan, zonder het te beseffen.
De verblindende duisternis van nachtelijk amusement. Men schuifelt langs gestalten van mannen in rood licht, langs pilaren, ramen en
stegen, langs de eigen schaduw. Dit is de wereld van zonde en verderf, van verlokking en vertier. Dit is het grootstedelijke nachtleven,
lustoord vol beloftes, anoniem kijkspel. Dit zijn de niet aflatende blikken van mannen die hun opwinding najagen, bij de gratie van
onzichtbaarheid, de hunne en de onze.
De ruimte is het werk. Het provisorische van de installaties beantwoordt aan het historische van de thematiek. Voedsel en seks, patat
en prostitutie: een registratie van tijd- en plaatsgebonden drijfveren, een esthetisering van hedendaagse vulgariteit. De straat dringt
de eenzelvige beslotenheid van het tentoonstellingswezen binnen. Hier geen postmoderne knipoog naar de kijker via de verheffing van
populaire cultuur tot kunst, geen gooi naar de eeuwigheid in een wereld van zuivere vormen. tegenover pretentie of zwaarwichtigheid, ironie.
Tegenover het decoratieve of tijdloze, onafgebroken beweging.
Sinds de 19e eeuw worden aardappels steeds meer verwerkt maar steeds minder gegeten. De stengelknol van de Solanum tuberosum is een artefact.
In de confrontatie van hoer en hoerenloper onthult zich de economische logica van blikken. Vrouwelijke beschikbaarheid is het bijproduct
van een spel van vraag en aanbod. De honger van de hoerenlopers en de wellust van de aardappeleters gaan een verbinding aan. Dit zijn wij,
dit is de onderbuik van ons bestaan.
ROKUS HOFSTEDE 1990
HET BATAAFSE TEMPERAMENT
curator Peter Schoutsen en Robert Wevers
Nederland verschilt van Buitenland. Direct na het passeren van de grens verandert iets. terwijl het natuurlijke landschap gelijk blijft,
wordt het accent van de bebouwing, bewegwijzering, de totale aankleding, onmiskenbaar Nederlands.
Het zijn niet de hoogtepunten van de vaderlandse beeldcultuur die hun stempel op het landschap drukken, maar juist de meest banale dingen
waarin men niet of met weinig succes heeft geprobeerd iets van schoonheid te leggen: baksteen, de kleding van de Kalverstraat,
stootbestendige plantenbakken met weinig verzorging vragende planten daarin of het grind op een boerenerf.
Waar het Nederlandse karakter van Nederland precies uit bestaat is niet samen te vatten. Op het gebied van de visuele beschaving komt
Madurodam waarschijnlijk een eind in de richting. Beter dan een trapgevel of het Muiderslot laat een overzichtelijk wijkje van poppenhuizen
zien, waar de Nederlander zich thuis voelt.
Het is niet ondenkbaar dat de manier waarop wij veelal onbewust vorm aan onze omgeving geven, ongewild ook uitdrukking geeft aan onze
mentaliteit. Maar de regelmatig herhaalde verklaringen over het geografisch bepaalde karakter van de kunst van Mondriaan of Dibbets en
de vele verhelderende incisies in de nationale huishouding van een schrijver als Hofland ten spijt, hoe dat nu eigenlik werkelijk zit is
niemand duidelijk.
Peter Schoutsen en Robert Wevers hebben de tentoonstelling Het Bataafse Temperament samengesteld met dit gegeven
als uitgangspunt. Ze zijn ervan uitgegaan dat het speciale karakter van ons deel van de wereld gekenmerkt wordt door een bijna instinctieve
drang tot beheersbaarheid en ordening van het dagelijkse leven. De expositie bracht het Nederlandse accent in beeld, zonder dat er enig
oordeel werd gegeven over de horror vacui die de inrichting van ons land beheerst.
De exposant die de tentoonstelling inleidde moest anoniem blijven, noodgedwongen, maar niet ontoepasselijk gezien de aard van deze expositie.
Toen de samenstellers het symbool voor de eigenaardigste Nederlandse uitvinding op het gebied van de planologie, het woonerf, wilden exposeren,
bleek de ontwerper daarvan onvindbaar. Zijn werkgever, de Tekenkamer Rijksdienst Wegverkeer was echter bereid een verkeersbord
af te staan. Andere deelnemers hebben gewoon onder hun eigen naam op zichzelf staande werkstukken bijgedragen, alsof het om een normale
kunsttentoonstelling zou gaan. Het verkeersbord naast de ingang, met daaronder de titel van de tentoonstelling gezet in de letter die ook
het woord 'woonerf' spelt, maakt echter al duidelijk dat er hier iets anders aan de hand was. Een valse wand van imitatiebaksteen midden in
de ruimte en de met grind volgestorte vloer gaven verder richting aan de blik.
De verschillende deelnemers zouden niet snel elkaars gezelschap hebben gezocht. Hun bezigheden zijn niet onder één noemer te brengen en
ook de verhouding van hun werk tot de Nederlandse werkelijkheid, die centraal stond in de tentoonstelling, is ongelijk. Juist de verschillende
invalshoeken maakten echter duidelijk waarom het hier ging, duidelijker dan een eensgezinde uitspraak over het Nederlandse accent zou
zijn geweest.
Als er een schaalverhouding zou bestaan tussen onderwerp en visualisatie, dan zou deze 1:1 zijn in het werk van Hans Aarsman, van
wie er een beeld van het landschap rond de rijkswegen hing, mooi verstild gefotografeerd, zoals een automobilist het nooit zou kunnen
waarnemen. Diana Blok gaf met haar groepsportret commentaar op het gedrag van de Nederlanders. In haar ogen is het kenmerkend dat
deze familie ongecompliceerd en onnadrukkelijk naakt voor de camera wilde poseren. Aad Krol plaatste een enorme wand, beplakt met een
herhalend motief, waarvan de no-nonsense vormgeving deed vermoeden dat deze ook van de tekenkamer van een rijksdienst afkomstig zou kunnen
zijn. De schijnbaar eindeloze herhaling en de functieloosheid van het motief roepen echter vragen op, die niet door een vergelijking met
het Nederlandse straatbeeld beantwoord kunnen worden. Paul van de Houten heeft een aantal gekkigheden van de manier waarop wij
met onze huizen omgaan sterk overdreven. De schaal waarop zijn werk zich tot de werkelijkheid verhoudt moet wel bijna 3:1 zijn. Zijn
ruimtelijk dingen van geprefabriceerde materialen doen nog het meest denken aan een onvoltooide verbouwing van een dolgedraaide klusjesman.
Mooi zijn ze dus niet, maar wel ter zake. Het argument van de tentoonstelling werd perfect samengevat in de bijdrage van Harry Scheltens:
twee rode, twee blauwe en twee zwart-witte dameshoeden, opgesteld in zes vitrines. Er zit niets achter dan de bedoeling een hoed te maken
en fraai te presenteren.
Een zo veelomvattend onderwerp als onze nationale volksaard had tot uitgesproken stellingnames kunnen leiden, maar dat is in deze expositie
vermeden. De samenstelling bleef zorgvuldig balanceren tussen de twee polen van het visuele (dat er gewoon is, zonder zijn aanwezigheid
te verklaren) en het sociologische (dat zou kunnen verklaren waarom de dingen hier zijn zoals ze er uitzien.) Door een aantal werkstukken
samen te brengen, waarin het Nederlandse accent een stukje sterker doorklinkt dan in de vormgeving waaraan we zo gewend zijn dat we er niet
meer over nadenken, hebben de organisatoren ons met de neus op het gegeven gedrukt dat we hier wonen en dat het er hier zo
uitziet.
EGBERT VAN FAASSEN 1990
